Is het patriarchaat het ultieme complot? Ja, en dit is waarom

De vijf kenmerken die het patriarchaat tot een geraffineerder complot maken dan QAnon of Pizzagate - en misschien wel gevaarlijker.

Allereerst mijn excuses dat deze nieuwe editie van Onder de Loeb even op zich liet wachten! Vorige week verscheen mijn nieuwe boek Dit kan geen toeval zijn over complottheorieën, met een bijbehorende theatershow. Daardoor zat ik even helemaal ondergedoken in de rabbit hole van complotten en boekpromotie. Vanaf nu ben ik elke vrijdag terug met een verse nieuwsbrief, want het patriarchaat is helaas nog niet afgebroken. Maar mijn deep dive in de wereld van de complottheorieën was wél de inspiratie voor deze extra editie van Onder de Loeb.

(Meer over het boek en de theatershow lees je straks onderaan! Direct het boek bestellen? Klik hier.)

De feministische red pill

Ergens tussen het uitpluizen van Pizzagate en de moord op JFK viel bij mij het kwartje. Geen geheime netwerken van reptielmensen of microchips in coronavaccins houden ons als mensheid in hun macht, maar iets veel alledaagsers, wat niemand lijkt te zien. Het was alsof ik de feministische red pill slikte...

Want tijdens mijn onderzoek naar complottheorieën ontdekte ik iets dat ik niet meer kan 'ont-zien', en dat mijn beleving van het feminisme volledig op zijn kop heeft gezet.

Opeens zag ik hoe de patronen van complotten en complottheorieën verbazingwekkend goed passen op iets dat we allemaal kennen, waar we allemaal onderdeel van uitmaken en waarvan het bestaan door velen ontkend wordt.

Dit complot heeft geen geheime bijeenkomsten of schimmige Illuminati-symbolen nodig. Nee, het zit in onze taal, onze opvoeding, en onze omgang met elkaar. Vrijwel iedereen doet eraan mee, meestal zonder het te beseffen. Ik heb het over het grootste en meest succesvolle complot ooit:

Het Patriarchaat

(Als dit een film was geweest, zou hier nu de iconische muziek uit 2001: A Space Odyssey klinken terwijl het woord "PATRIARCHAAT" in enorme letters op het scherm verschijnt. De zaal zou collectief naar adem happen. Eén man zou fluisteren: "Mijn god, het was de hele tijd recht voor onze neus!" Zijn vrouw zou knikken en denken: "Dat probeer ik je al twintig jaar te vertellen, Henk." Je kunt dit gevoel hier een beetje nabootsen.)

Complot zonder samenzweerders

Misschien denk je nu: oké Lisa, wat heb jij gerookt? Maar ik ga je stapsgewijs uitleggen wat ik hiermee bedoel. En laat me na het lezen van deze nieuwsbrief vooral weten of je met me eens bent, of denkt dat ik te diep in de rabbit hole van de complotdenkers ben gedoken.

Bij een complot denk je misschien aan schimmige achterkamertjes, geheime symbolen van een verborgen wereldelite of op zijn minst een groep samenzweerders die de macht over een andere groep probeert te verkrijgen. Het schokkende is: dat heeft het patriarchaat helemaal niet nodig! Het heeft geen geheime meetings of handshakes (althans, voor zover ik weet). Het hoeft niet actief gepland te worden omdat het zichzelf in stand houdt. De meesten van ons werken er dagelijks aan mee zonder het door te hebben - ja, ook ik.

Ik zou het patriarchaat daarom een ‘onbewust complot’ noemen. Niemand stuurt het patriarchaat van boven af aan, maar het blijft bestaan door talloze kleine interacties en gewoontes. Het is als een zwerm vogels die ingewikkelde patronen vormen zonder leider, of hoe een mierenhoop complexe tunnelsystemen bouwt zonder één duidelijke architect.

Anders dan bij traditionele complottheorieën zoals de Deep State of het World Economic Forum, waarbij volgens complotdenkers een kwaadwillende elite in het geheim aan de touwtjes trekt, is er bij zo’n onbewust complot geen actieve coördinatie tussen de samenzweerders. Het is een systeem dat zo is ingericht dat mensen er onafhankelijk van elkaar aan meewerken, simpelweg door hun rol in de maatschappij te spelen en te voldoen aan ingesleten verwachtingen. Maar juist omdat er geen bewustzijn is, is het veel moeilijker om dit gedrag te doorbreken.

Anatomie van een perfect complot

Laat me je meenemen door de anatomie van het patriarchaat als het perfecte complot.

1. De illusie van natuurlijkheid: het rookgordijn van het patriarchaat

Een van de geniaalste trucs van het patriarchaat is dat het zich presenteert als de ‘natuurlijke orde der dingen’. Alsof het allemaal bedacht is door Moeder Natuur zelf - en daardoor onnatuurlijk om je niét te voegen naar deze gender stereotyperingen. Wanneer je wijst op structurele ongelijkheid tussen mannen en vrouwen, krijg je steevast te horen dat het verschil biologisch bepaald is. "Boys will be boys", "vrouwen zijn van nature zorgzaam", "mannen zijn nu eenmaal ambitieuzer" – het zijn de greatest hits van de gendergaslighting-playlist.

Zoals historicus Gerda Lerner schreef: genderrollen zijn geen natuurwetten, maar sociale constructies die pas een paar duizend jaar geleden werden uitgevonden – een fractie op de tijdlijn van het mensenlijk bestaan. Lerner laat zien dat mannelijke dominantie niet voortkomt uit biologie, maar uit historische en culturele ontwikkelingen, zoals de overgang naar landbouwsamenlevingen en het groeiende belang van controle over vrouwen, hun seksualiteit en reproductie, om zekerheid te krijgen over afstamming en het doorgeven van bezit en naam. Deze ongelijkheid werd vervolgens geïnstitutionaliseerd via wetten, religie en culturele normen. Toch presenteren we deze rollen als onwrikbare feiten, terwijl het in werkelijkheid een door mensen gemaakt systeem is, en dus ook weer kan worden afgebroken (hoera!!)

Die illusie van natuurlijkheid sijpelt door in alles wat we doen en zeggen. We complimenteren kleine meisjes met hun uiterlijk en jongetjes met hun prestaties. We vinden het volstrekt logisch dat vrouwen de meeste onbetaalde zorgtaken op zich nemen, en dat mannen kostwinner zijn. Vrouwelijke politici krijgen vragen over hun moederschap of welke kleding ze dragen, mannelijke politici over hun visie. Moeders wordt gevraagd hoe ze hun carrière combineren met kinderen; vaders krijgen die vraag nooit. En als een man deeltijd wil werken om meer bij zijn gezin te zijn, kijken we hem aan alsof hij net heeft voorgesteld om de kat zijn belastingaangifte te laten doen.

Zo houden we met z’n allen een systeem van onderdrukking in stand, zonder dat er één geheime club of kwade genius aan de touwtjes trekt.

Vergelijk het met het Flat Earth-genootschap dat beweert dat NASA een complot is om ons te laten geloven dat de aarde rond is. Het verschil? Niemand wikkelt pasgeboren baby's in platte-aarde-dekentjes of geeft peuters My first flat earth -boekjes. Maar we hijsen jongetjes wél vanaf dag één in blauwe pakjes, geven ze auto's en bouwpakketten, en leren meisjes hoe ze voor poppen moeten zorgen en er "mooi" uit moeten zien. We geloven dat dit 'de natuur' is, terwijl we ons vanaf dag één actief inzetten om die zogenaamde natuurlijke verschillen zelf te creëren.

Geloof je al in mijn complottheorie? Of denk je nog steeds dat die blauwe en roze rompertjes toeval zijn?

2. Verdeel en heers: het favoriete wapen van het patriarchaat

Wat is nóg effectiever dan openlijke onderdrukking? Mensen tegen elkaar opzetten, zodat niemand tijd of energie overhoudt om de échte machthebbers aan te pakken. Een tactiek zo oud als de Romeinen: ‘divide et impera’ – verdeel en heers. Sindsdien is het de natte droom van elk systeem dat zichzelf wil beschermen. En het patriarchaat heeft deze strategie tot kunst verheven.

In plaats van samen het systeem te ontmantelen, worden we voortdurend afgeleid door onderlinge strijd en valse tegenstellingen. Alsof het patriarchaat een eindeloze aflevering van Wie is de Mol? is, maar dan zonder dat iemand doorheeft wie de echte saboteur is - wat overigens bij de echte Wie is de Mol? ook vaak het geval is, maar ik dwaal af.

Een perfect voorbeeld van verdeel-en-heers: de ophef rond Halina Reijn's film Babygirl. In plaats van samen te vieren dat een Nederlandse regisseur in Amerika een film maakt over vrouwelijke seksualiteit, verzandden we in gekibbel over of de film wel feministisch genoeg is. Ondertussen bleven mannelijke filmmakers die vrouwen al decennia door hun blik portretteren volledig buiten schot. Een schoolvoorbeeld van afleiding van de échte machtsverhoudingen.

Deze verdeel-en-heers-tactiek werkt niet alleen in de media, maar ook op de werkvloer, in de politiek en tussen vrouwen onderling. Carrièrevrouw versus huismoeder, moeder versus bewust kinderloze vrouw, single versus relatie, jong versus oud – het patriarchaat heeft voor elke situatie een verdeeltruc paraat.

En mannen? Die krijgen luid en duidelijk ingeprent dat feminisme niet vóór hen is, maar tégen hen. Van figuren als Andrew Tate, die miljoenen volgers bereiken met expliciet vrouwonvriendelijke boodschappen, tot meer mainstream media die feminisme framen als mannenhaat (I’m looking at you, Johan Derksen). Alsof een gelijkwaardige wereld een bedreiging vormt voor hun mannelijkheid en privileges. Terwijl feminisme juist ook mannen bevrijdt uit beklemmende stereotypen: mannen hoeven niet altijd sterk te zijn, of de kostwinner, of handig met boormachines.

Terwijl wij druk bezig zijn met onderlinge ruzies, blijft het patriarchaat zelf onbesproken en onaangetast. Zo kan het rustig achteroverleunen met een bak popcorn.

3. De grootste roof in de geschiedenis: onbetaalde zorgtaken

Een succesvol complot heeft natuurlijk een financieel motief. En dat geldt zéker voor het patriarchaat.

Door vrouwen systematisch minder te betalen voor hetzelfde werk, en hun onbetaalde zorgarbeid als vanzelfsprekend gratis en zelfs als hun natuurlijke taak te beschouwen, heeft het patriarchaat een economisch model gecreëerd dat parasiteert op vrouwen. Het is eigenlijk de oudste en meest winstgevende multinational ter wereld: gratis arbeid, nul arbeidsvoorwaarden, en geen enkele kans op promotie.

De cijfers liegen er niet om:

• Volgens het CBS bedraagt de loonkloof in het Nederlandse bedrijfsleven 10,5%. Zelfs als je corrigeert voor functie, opleidingsniveau en ervaring blijft er een onverklaarbaar verschil van 7% over.

• Vrouwen ontvangen gemiddeld 40% minder pensioen dan mannen, wat hun financiële zekerheid op lange termijn dramatisch beïnvloedt.

• Door de loonkloof lopen vrouwen in Nederland gemiddeld 300.000 euro mis over hun hele werkende leven.

• De economische waarde van het onbetaalde zorgwerk dat voornamelijk door vrouwen wordt verricht in Nederland bedraagt ongeveer 215 miljard euro per jaar – een kwart van het bbp!

• Vrouwen besteden gemiddeld 3,2 keer meer tijd aan onbetaald zorgwerk dan mannen. Vrouwen zijn de afgelopen decennia meer betaald werk buitenshuis gaan doen, maar mannen zijn niet evenredig meer onbetaald zorgwerk gaan doen.

Kortom: de Nederlandse samenleving functioneert voor een groot deel door het onbetaalde en vaak onzichtbare werk van vrouwen.

De slimste truc van het patriarchaat is hoe zorgtaken zijn gelabeld als iets dat je “uit liefde” doet en waarvoor je dus niet betaald hoeft te worden. Dit gaat gepaard met het opofferingsnarratief: “een goede moeder stelt haar kinderen altijd voorop”, waardoor carrièreambities als egoïstisch bestempeld worden. En als vrouwen hier iets van zeggen, komt prompt de vrijwilligheidsparadox: “Niemand dwingt je om dit te doen” – terwijl de sociale en economische druk om als vrouw deze rollen op je te nemen overweldigend is.

Op de werkvloer is het niet anders. Vrouwen worden geacht de emotionele arbeid te verrichten (sfeer bewaken, conflicten oplossen, onthouden wie er jarig is) zonder dat dit als échte arbeid wordt gezien. Ze worden verantwoordelijk gemaakt voor het zogenaamde ‘office housework’: notuleren, koffie halen, opruimen – taken die niet bijdragen aan promotiekansen en waar je niet extra voor betaald krijgt.

En wat ook opvallend is: zodra vrouwen oververtegenwoordigd raken in bepaalde beroepen, dalen deze in aanzien én salaris. Kijk naar het onderwijs of de rechterlijke macht. Wanneer een beroep “vervrouwelijkt”, verliest het status. Is dat toeval? Of strategische devaluatie van vrouwelijk werk?

Het doet me denken aan deze tweet:

Hoe zit jij inmiddels in de patriarchaat-als-complot rabbit hole? Ben je al een eind op weg naar beneden?

4. Projectie en ontkenning: de perfecte verdediging

Projectie is het toeschrijven van je eigen tekortkomingen of angsten aan een ander, terwijl ontkenning betekent dat je een ongemakkelijke waarheid actief wegduwt of minimaliseert.

Het patriarchaat gebruikt deze strategieën collectief én systemisch. Net als complotdenkers die hun critici beschuldigen sheeple te zijn die geloven in desinformatie, terwijl ze zelf de feiten verdraaien, draait het patriarchaat de rollen om: als feministen wijzen op structurele ongelijkheid, krijgen ze te horen dat zíj polariseren of overdrijven. Spreken vrouwen zich uit tegen intimidatie? Dan zijn ze “overgevoelig” of “censureren ze mannen”. Een vrouw die zich uitspreekt tegen ongelijkheid is “onredelijk en boos”. Ga maar eens letten op hoe vaak het over de toon van de vrouw gaat, en niet op de inhoud die ze aankaart.

Deze tactiek is zo effectief omdat het degenen die ongelijkheid benoemen in de verdediging drukt, terwijl de machthebbers zichzelf presenteren als de redelijke, rationele stemmen. Vrouwen die opkomen voor hun rechten en kansen worden beschuldigd van “discriminatie tegen mannen”. Denk ook aan het hardnekkig ontkennen van de loonkloof (“dat bestaat niet!”) of het wegzetten van #MeToo als “hysterie”.

5. Internationale samenhang: van complottheorie naar openlijk complot!

Wie denkt dat het patriarchaat alleen een onzichtbaar, onbewust systeem is, heeft het mis. Op internationaal niveau is er namelijk werkelijk sprake van een bewust, gecoördineerd complot om vrouwenrechten en LHBTI-acceptatie terug te dringen. Dit is geen vage samenzweringstheorie, maar een aantoonbare, goed gedocumenteerde praktijk.

Conservatieve netwerken als de World Congress of Families, CitizenGo en Family Watch International organiseren wereldwijd conferenties, financieren campagnes tegen gendergelijkheid en seksuele diversiteit en lobbyen zelfs bij de Verenigde Naties. Tijdens bijeenkomsten als de World Congress of Families komen politici, religieuze leiders en activisten uit meer dan 80 landen samen om strategieën uit te wisselen, gezamenlijke verklaringen te ondertekenen en een internationaal “pro-family” front te smeden. In landen als Polen, Hongarije, Italië en de VS worden vervolgens identieke wetsvoorstellen, leuzen en argumenten gebruikt om vrouwenrechten en LHBTI-acceptatie terug te draaien.

De financiering van deze beweging is grootschalig en internationaal. Zo is er de afgelopen tien jaar honderden miljoenen euro’s geïnvesteerd door Amerikaanse, Russische en Europese donoren om anti-genderbewegingen te ondersteunen. Grote Amerikaanse conservatieve juridische organisaties als de Alliance Defending Freedom en de American Center for Law and Justice interveniëren actief in Europese rechtszaken tegen abortus en LHBTI-rechten, en lobbyen bij Europese en internationale instanties met miljoenenbudgetten.

De campagnes van deze organisaties zijn niet alleen ideologisch, maar ook juridisch en politiek gecoördineerd: ze delen draaiboeken, financiering en lobbyisten, en werken samen met lokale politici en religieuze leiders om wetgeving te beïnvloeden en rechten van vrouwen en LHBTI’s terug te draaien. Door internationale samenwerking, gezamenlijke financiering en het delen van strategieën lukt het deze beweging om wereldwijd tastbare resultaten te behalen.

En hier hebben we het complot in het volle licht gezet. Dit is een bewuste, internationale strategie. Mensenrechtenorganisaties als het Southern Poverty Law Center classificeren deze netwerken inmiddels als hate groups vanwege hun anti-vrouwen- en anti-LHBTI-standpunten. Maar ondertussen mogen ze wel aanschuiven bij de VN.

Kortom: waar het patriarchaat vaak onzichtbaar en onbewust werkt via gewoontes en sociale normen, is er óók een heel bewuste, internationale samenzwering gaande. Geen complottheorie, maar een aantoonbaar, gecoördineerd complot-met namen, gezichten, geldstromen en een uitgekiende retoriek. Het gebeurt niet in de schaduw, maar gewoon in het zicht van de hele wereld.

Ontwaken uit de patriarchale Matrix

Ben je inmiddels ook overtuigd dat het patriarchaat het ultieme complot is?Eén ding valt niet te ontkennen: het patriarchaat is een alomtegenwoordig systeem dat blijft doordenderen, tenzij wij – vrouwen én mannen – het actief durven te bevragen en te doorbreken.

Het patriarchaat is gelukkig geen letterlijk complot van alle mannen tegen alle vrouwen, net als dat feminisme niet alle vrouwen tegen alle mannen is. Het is een complex, hardnekkig systeem waarin onbewuste socialisatie, traditie en groepsdynamiek een web maken dat ons allemaal gevangen houdt. Maar dat maakt het niet minder urgent om die systematische ongelijkheid te bestrijden.

Ook al is het patriarchaat een onbewust machtssysteem dat door niemand van boven wordt aangestuurd, de uitkomsten lijken griezelig veel op een echt complot. Het echte gevaar zit niet in een geheime kamer vol kwade masterminds (hoewel het huidige Witte Huis wel een beetje zo voelt), maar in de alledaagse patronen die we normaal zijn gaan vinden, als natuurlijk zien, maar die gewoon door mensen bedacht en geïmplementeerd zijn.

Dus: laten we stoppen met zoeken naar de mythische hoofdkwartieren van de Illuminati of reptielmensen. De echte revolutie begint bij het herkennen van de systemische dynamiek van het patriarchaat – en bij het lef om daar samen iets aan te doen. Doe je mee?

Reclameblok: mijn boek en theatershow

Vond je dit een interessante nieuwsbrief over het patriarchaat als ultiem complot en heb je zin om nog dieper in de wereld van de complottheorieën te duiken? Bestel dan ons boek Dit kan geen toeval zijn of kom naar onze gelijknamige theatershow.

Terwijl ik deze nieuwsbrief aan het schrijven ben krijg ik te horen dat ons boek op plek 29 in de Bestsellerlijst is binnengekomen! Hoera!

Daarom organiseren we een speciale signeeractie met boekhandel Scheltema. Als je via deze link bestelt dan ontvang je na 7 mei een gesigneerd exemplaar met persoonlijke boodschap. Liever direct morgen het boek in huis? Dat kan natuurlijk ook, via deze link.

Daarnaast gaan we op tour met ons gelijknamige cabaretcollege (inclusief feministische rants) in een select aantal theaters:

Utrecht
26 mei 2025
🎟️ Tickets

Groningen
2 juni 2025
🎟️ Tickets

Arnhem
11 juni 2025
🎟️ Tickets

Den Haag
29 juni 2025
🎟️ Tickets

Ik hoop je bij een van onze shows te zien. Na afloop signeren we ons boek in de foyer en mag je checken of Daniel en ik echt geen reptielen zijn.

Tot zover de reclame :)

Dit was een speciale complotteneditie van Onder de Loeb. Vrijdag ben ik weer terug met de volgende reguliere nieuwsbrief!

Liefs,

Lisa

PS: Vond je deze nieuwsbrief waardevol? Deel hem dan met anderen die hem ook zouden waarderen. En laat me weten: welk "patriarchaal complot" herken jij in je eigen leven of in de samenleving dat ik nog niet genoemd heb?